Tono: Ang Damdaming Nangingibabaw Sa Tula

Guys, pagdating sa mga tula, napakaraming bagay ang pwede nating pag-usapan. Nandiyan yung mga salitang ginamit, yung mga imahe na binubuo, at syempre, yung ritmo at daloy nito. Pero alam niyo ba kung ano talaga yung pinaka-puso ng isang tula? Yun yung damdaming nangingibabaw dito, at sa Filipino, ang tawag diyan ay tono. Isipin niyo, hindi lang basta mga salita ang binabasa natin, kundi mga emosyon, mga saloobin, mga pinagdadaanan ng sumulat. Yung tono ang nagbibigay buhay sa tula, siya yung nagsasabi kung masaya ba ang nagsasalita, malungkot, galit, nagmamahal, o kahit ano pa mang emosyon. Ito yung parang boses ng tula, yung attitude niya sa pagpapahayag. Kaya nga, kapag nagbabasa tayo ng tula, hindi lang natin dapat pinapansin yung mga salita, kundi yung pakiramdam na hatid nito. Ang tono ng tula ay parang musika na bumabalot sa mga salita, nagpapalalim ng kahulugan at nagpapadama sa atin ng tunay na mensahe ng makata. Kaya sa susunod na magbasa kayo ng tula, subukan niyong hulaan kung ano ang tono – kung ito ba ay masayahin, malungkot, mapang-uyam, o mapagmahal. Malalaman niyo na mas masaya at mas makabuluhan ang pagbabasa niyo.

Ang tono kasi, mga kaibigan, ay higit pa sa simpleng pagpili ng mga salita. Ito ay ang pangkalahatang damdamin o saloobin ng makata na ipinapahayag sa kanyang tula. Hindi ito basta-bastang emosyon lang, kundi ang attitude o pananaw ng nagsasalita sa tula patungkol sa paksa, sa kanyang sarili, o sa kanyang mambabasa. Halimbawa, kung ang tula ay tungkol sa pagkawala ng isang mahal sa buhay, maaaring ang tono ay malungkot, mapanglaw, o puno ng pangungulila. Pero pwede ring ang tono ay mapagbigay-pugay, puno ng pasasalamat sa mga masasayang alaala, o kahit mapagmuni-muni tungkol sa kahulugan ng buhay at kamatayan. Ganun din, kung ang tula ay tungkol sa pag-ibig, hindi lang ito basta masaya; pwede itong maging malambing, mapusok, mapanukso, o puno ng pagnanais. Ang pagtukoy sa tono ay parang pagkilala sa personalidad ng nagsasalita sa tula. Ito ang nagbibigay ng emosyonal na kulay sa bawat linya. Halimbawa, ang mga salitang ginamit, ang pagkakabuo ng mga pangungusap, ang pagpili ng mga tayutay (tulad ng simile at metaphor), at maging ang ritmo at tunog ng mga salita, lahat iyan ay nakatutulong sa pagbuo ng tono. Kung malalambot at malalalim ang mga salita, malamang malambing ang tono. Kung matatalim at mabibilis ang mga salita, maaaring galit o mapang-uyam ang tono. Kaya't napakahalaga ng tono sa pag-unawa ng tula, dahil ito ang nagbubuklod sa mga elemento ng tula at naghahatid ng tunay na damdamin nito sa mambabasa. Ito rin ang dahilan kung bakit ang isang tula ay nagiging makapangyarihan at hindi malilimutan.

Maraming mga uri ng tono ang maaaring maranasan natin sa pagbabasa ng mga tula, guys. Hindi lang iisa o dalawa. Pwedeng ang tula ay may tonong masayahin o masigla, kung saan ramdam mo ang pagdiriwang, ang kasiyahan, o ang pagiging optimista. Isipin mo yung mga tula tungkol sa mga pista, sa kalikasan, o sa simpleng saya ng buhay – kitang-kita ang masiglang tono diyan. Meron din tayong tinatawag na tonong malungkot o mapanglaw. Ito yung madalas nating makita sa mga tula tungkol sa pagkawala, pagkabigo, o mga pinagdaanang hirap. Ramdam mo yung bigat, yung pangungulila, yung pagbuntong-hininga sa bawat salita. Bukod pa riyan, mayroon din tayong tonong galit o mapanghimagsik. Ito yung tipong gusto mong sigawan yung mundo, yung tula na puno ng protesta, ng pagtutol sa kawalan ng katarungan. Napaka-epektibo nito sa pagpapahayag ng sama ng loob at paggising sa kamalayan ng mga tao. Hindi rin natin malilimutan ang tonong mapagmahal o malambing. Dito pumapasok yung mga tula ng pag-ibig, yung mga sinasabi sa minamahal, yung pagpapahayag ng paghanga at pagmamalasakit. Sobrang nakakakilig at nakaka-inspire yung mga ganitong tono. Mayroon din namang tonong mapang-uyam o sarkastiko. Ito yung tula na parang tumatawa sa kahinaan ng iba, o kaya naman ay nagsasabi ng kabaligtaran ng tunay na ibig sabihin, pero may kasamang bahid ng kapaitan o pagkadismaya. At syempre, yung tonong mapagnilay-nilay o introspektibo. Ito yung mga tula na nagtatanong ng malalalim na katanungan tungkol sa buhay, sa sarili, sa kapalaran. Ramdam mo yung pagmumuni-muni, yung paghahanap ng kahulugan. Ang pagkilala sa iba't ibang tono na ito ay nakakatulong sa atin na mas maintindihan kung ano talaga ang gustong iparating ng makata. Hindi lang ito basta pagbabasa, kundi isang paglalakbay sa damdamin ng sumulat. Kaya't mahalagang bigyang pansin natin ang mga ito para mas ma-appreciate natin ang ganda at lalim ng bawat tula. Ito ang nagbibigay ng iba't ibang kulay at emosyon sa ating pagbabasa.

Ngayon, paano nga ba natin malalaman o matutukoy ang tono ng isang tula, guys? Syempre, hindi naman ito kasing dali ng pagsagot lang ng A, B, C, o D sa isang multiple choice question. Kailangan nating maging mapanuri. Una, at ang pinaka-importante, ay ang pagbibigay-pansin sa mga salitang ginamit. Ang mga salita kasi ay may kanya-kanyang bigat at emosyon. Kung puno ng mga salitang tulad ng 'lungkot', 'pighati', 'luha', 'dugo', o 'sakit', malaki ang posibilidad na ang tono ay malungkot o madamdamin. Kung naman ang mga salita ay 'saya', 'tawa', 'araw', 'bulaklak', o 'ligaya', mas malamang na masaya ang tono. Pangalawa, tingnan natin ang pagkakabuo ng mga pangungusap at mga taludtod. Mabilis ba ang daloy? Mabagal? Mahaba ba ang mga pangungusap na parang nagkukwento, o maikli at paulit-ulit na parang nagmumuni-muni? Ang istraktura ng pangungusap ay malaki ang epekto sa pacing at sa pakiramdam na hatid nito. Pangatlo, hindi natin pwedeng kalimutan ang paggamit ng mga tayutay o figures of speech. Ang mga metapora, simile, personipikasyon, at iba pang tayutay ay hindi lang pampaganda ng tula, kundi nagpapalalim din ng emosyon. Halimbawa, ang pagkumpara sa puso sa isang nasirang salamin ay agad nagpapahiwatig ng tonong malungkot o nasasaktan. Pang-apat, ang pagbigkas o pagbigay-diin sa mga salita kapag binabasa mo ang tula nang malakas. Kung paano mo binibigkas ang mga salita – kung may pagod ba sa boses, kung mabilis at galit, o malambing at mahinahon – malaki ang maitutulong nito sa pagtukoy ng tono. At panghuli, isipin natin ang pangkalahatang mensahe o tema ng tula. Ano ba talaga ang gustong iparating ng makata? Sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng lahat ng mga elementong ito, magiging mas madali para sa atin na mahulaan at maunawaan ang tono na ginamit sa tula. Hindi ito simpleng pagpili lang ng isang salita, kundi isang masusing pag-aaral at pag-intindi sa damdaming ninanais iparating ng makata sa kanyang mga mambabasa. Ito ang nagbibigay ng lalim at kahulugan sa ating pagpapahalaga sa panitikan.

Alam naman natin na sa bawat tula, merong sumusulat, at meron ding nakikinig o nagbabasa, di ba? Dito pumapasok yung konsepto ng persona at ang kaibahan nito sa tono. Habang ang tono ay ang damdaming nangingibabaw sa tula, ang persona naman ay ang tinig o karakter na ginamit ng makata para magsalita sa tula. Hindi laging ang makata mismo ang nagsasalita sa tula. Minsan, lumilikha siya ng isang karakter, ng isang 'ako' na iba sa kanyang sarili, para ipahayag ang kanyang mga ideya o damdamin. Halimbawa, ang isang babaeng makata ay pwedeng sumulat ng tula mula sa pananaw ng isang lalaki, o kaya naman ay ng isang bata, o kahit ng isang bagay. Ang persona ang nagsasalita, at ang tono naman ay ang attitude o damdamin ng personang iyon habang siya ay nagsasalita. Kaya pwedeng ang persona ay isang matandang lalaki na nagkukwento tungkol sa kanyang kabataan, at ang tono niya ay puno ng nostalgia at panghihinayang. O kaya naman, ang persona ay isang batang babaeng masayang naglalaro sa parke, at ang tono niya ay masigla at puno ng kagalakan. Mahalagang malaman ang pagkakaiba nito para hindi tayo malito. Ang tono ay ang emosyonal na kalagayan ng kabuuan ng tula, habang ang persona ay ang kung sino ang nagsasalita. Minsan, magkatugma sila – halimbawa, kung ang makata ay nagsasalita bilang sarili niya at malungkot talaga siya, pareho ang persona at ang damdamin. Pero madalas, iba ang persona sa makata, kaya't ang tono na nararamdaman natin ay ang tono ng karakter, hindi necessarily ng tunay na tao na sumulat. Ang pag-unawa sa persona ay susi rin sa pagtukoy ng tono, dahil ang tono ay ang damdamin ng karakter na iyon. Kaya't sa pag-analisa ng tula, parehong mahalaga na isaalang-alang ang dalawang ito para mas malalim nating maintindihan ang kabuuang mensahe at damdamin ng akda. Ito ang nagpapayaman sa ating pag-unawa sa sining ng tula, guys.

Sa madaling sabi, mga kaibigan, kapag tinanong kung ano ang tawag sa damdaming nangingibabaw sa tula, ang tamang sagot ay tono. Ito ang nagbibigay ng buhay, kulay, at emosyon sa bawat salitang ating binabasa. Ang tugma ay ang pagtutugma ng mga tunog sa dulo ng mga taludtod, ang sukat naman ay ang bilang ng pantig sa bawat taludtod, at ang persona ay ang tinig na ginamit ng makata. Ang tono lang ang direktang tumutukoy sa emosyon na hatid ng tula. Kaya't sa susunod na makabasa kayo ng isang magandang tula, alamin niyo kung anong tono ang nararamdaman niyo – masaya man, malungkot, galit, o umiibig – dahil iyon ang nagpapakita ng tunay na ganda at kapangyarihan ng panitikang Pilipino. Ang tono ang nagsasabi ng kwento ng puso ng makata. Salamat sa pakikinig!